ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Ο κ. Ηλίας Μπέτσιος στον πρόλογο της «Επιστημονικής Πυροσβεστολογίας» επισημαίνει ότι, «η κατάσβεση του πυρός είναι μια τέχνη απαιτούσα επιδεξιότητα, ευφυία, πείρα και ορθή κρίση». Τα προσόντα αυτά μας προσδιορίζουν και τους σκοπούς της σύγχρονης Πυροσβεστικής Εκπαίδευσης.
Η ασφαλής πυρόσβεση είναι συνάρτηση τριών παραγόντων:
• Της Επιστημονικής Γνώσης
• Της Τέχνης και
• Της Εμπειρίας
Η εμπειρία αποκτάται μέσα από συνεχή εκπαίδευση και πρακτική άσκηση. Η τέχνη αποκτάται με τον σωστό συνδυασμό της θεωρίας και της πράξης. Τέλος η επιστημονική γνώση αποκτάται με την φοίτηση σε διάφορα τμήματα -επίπεδα εκπαίδευσης σε εξειδικευμένες Σχολές και Κέντρα Εκπαίδευσης.
Στο παρόν εγχειρίδιο αναπτύσσονται οι βασικές γνώσεις, που σε συνδυασμό μ€ την επαγγελματική κρίση που αποκτάτε, σας βοηθούν να αντιμετωπίσετε με τον καλύτερο τρόπο την εμπλοκή σας με τον χώρο της πυρόσβεσης.
Σίγουρα το εγχειρίδιο αυτό δεν φιλοδοξεί να σας καταρτίσει επαγγελματίες πυροσβέστες. Φιλοδοξεί όμως να γίνει ένας χρήσιμος οδηγός βασικών γνώσεων ώστε να σας καταστήσει πιο ικανούς και δυνατούς στον επαγγελματικό χώρο όπου κινείστε.
Ο κ. Ηλίας Μπέτσιος στον πρόλογο της «Επιστημονικής Πυροσβεστολογίας» επισημαίνει ότι, «η κατάσβεση του πυρός είναι μια τέχνη απαιτούσα επιδεξιότητα, ευφυία, πείρα και ορθή κρίση». Τα προσόντα αυτά μας προσδιορίζουν και τους σκοπούς της σύγχρονης Πυροσβεστικής Εκπαίδευσης.
Η ασφαλής πυρόσβεση είναι συνάρτηση τριών παραγόντων:
• Της Επιστημονικής Γνώσης
• Της Τέχνης και
• Της Εμπειρίας
Η εμπειρία αποκτάται μέσα από συνεχή εκπαίδευση και πρακτική άσκηση. Η τέχνη αποκτάται με τον σωστό συνδυασμό της θεωρίας και της πράξης. Τέλος η επιστημονική γνώση αποκτάται με την φοίτηση σε διάφορα τμήματα -επίπεδα εκπαίδευσης σε εξειδικευμένες Σχολές και Κέντρα Εκπαίδευσης.
Στο παρόν εγχειρίδιο αναπτύσσονται οι βασικές γνώσεις, που σε συνδυασμό μ€ την επαγγελματική κρίση που αποκτάτε, σας βοηθούν να αντιμετωπίσετε με τον καλύτερο τρόπο την εμπλοκή σας με τον χώρο της πυρόσβεσης.
Σίγουρα το εγχειρίδιο αυτό δεν φιλοδοξεί να σας καταρτίσει επαγγελματίες πυροσβέστες. Φιλοδοξεί όμως να γίνει ένας χρήσιμος οδηγός βασικών γνώσεων ώστε να σας καταστήσει πιο ικανούς και δυνατούς στον επαγγελματικό χώρο όπου κινείστε.
1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ
Στην Ελλάδα τις πυρκαγιές τις αντιμετωπίζουμε με δύο τρόπους: ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ και ΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΑ. Ας δούμε όμως τι εννοούμε με τους όρους αυτούς.
Με τον όρο «Προληπτικά» αναφέρομαι στο σύνολο της Ελληνικής νομοθεσίας που επιβάλει ανάλογα με την χρήση του κάθε κτιρίου και της κάθε επιχείρησης την υπόδειξη μέτρων πυρασφάλειας, συστημάτων πυρανίχνευσης, έγκαιρης προειδοποίησης, αυτόματης κατάσβεσης, χωρισμού των κτιρίων σε πυροδιαμερίσματα, ώστε να μην επεκτείνεται η φωτιά, κλπ.
Προσπαθούμε δηλαδή να αντιμετωπίσουμε την πυρκαγιά πριν την έναρξη της, επιλέγοντας κάθε φορά το σύστημα που πληρεί τις προϋποθέσεις της νομοθεσίας, σε συνδυασμό με το είδος της καύσιμης ύλης που μπορεί να έχουμε.
Με τον όρο «Κατασταλτικά» αναφέρομαι στο σύνολο των ενεργειών που κάνουμε ώστε μετά την έναρξη της πυρκαγιάς να αντιμετωπίσουμε το συμβάν (με άμεση δηλαδή αντιμετώπιση του συμβάντος) είτε ακολουθώντας κάποιο προσχεδιασμένο σενάριο επέμβασης, αν πρόκειται για πυρκαγιές σε μεγάλη βιομηχανία, σε διυλιστήριο, σε ξενοδοχείο, στο μετρό κλπ. είτε να εφαρμόσουμε τεχνικές και μέσα που υπάρχουν, ώστε να καταστείλουμε την πυρκαγιά το συντομότερο δυνατό.
Πριν συνεχίσω παρακάτω στην ανάπτυξη βασικών εννοιών κρίνω σκόπιμο να εξηγήσω δύο έννοιες που πάρα πολλοί, λανθασμένα βέβαια, ταυτίζουν. Έτσι είναι διαφορετικός ο όρος «ΚΑΥΣΗ» και διαφορετικός ο όρος «ΠΥΡΚΑΓΙΑ». Με τον όρο «ΚΑΥΣΗ» ονομάζουμε την χημική αντίδραση μιας ουσίας με το οξυγόνο ή με άλλο αέριο που διατηρεί την καύση, η οποία ένωση, ανάλογα με τις ιδιότητες της ουσίας, προκαλεί έκλυση ποσοτήτων θερμότητας ή/ και φωτός. Με τον όρο «ΠΥΡΚΑΓΙΑ» εννοούμε την ανεξέλεγκτη καύση με το οξυγόνο, η οποία συνοδεύεται από έκλυση μεγάλων ποσών θερμότητας συνήθως δε και φωτός, ενώ τις περισσότερες φορές έχει ως συνέπεια την ζημιογόνα καταστροφή του καιγόμενου υλικού.
Η πυρκαγιά λοιπόν συνιστά περίπτωση καύσης, υπενθυμίζοντας ότι κατά την εξέλιξη
της εκλύονται πάντα:
α) θερμότητα, η οποία χάνεται,
β) γενικά φως, ή / και φλόγα και
γ) καπνός, ο οποίος είναι ενοχλητικός και μπορεί να εξελιχθεί και μέχρι θανατηφόρος.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα στους ανωτέρω ορισμούς σας αναφέρω ότι: ο σίδηρος ως μέταλλο καίγεται, δηλαδή ενώνεται χημικά με τον ατμοσφαιρικό αέρα και παράγεται η σκουριά, ως αποτέλεσμα της χημικής αντίδρασης που γίνεται, (βραδεία καύση ή αλλιώς οξείδωση). Ένα ξύλινο τραπεζάκι παίρνει φωτιά και καίγεται, δηλαδή ενώνεται το ξύλο με τον ατμοσφαιρικό αέρα και αναπτύσσονται ποσά θερμότητας και παράλληλα παράγεται φλόγα και κατ' επέκταση και φώς.
2. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΚΑΙ ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ
Για να δημιουργηθεί και να αναπτυχθεί μία πυρκαγιά πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχουν ταυτόχρονα τρεις παράγοντες:
• ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ
• ΑΕΡΑΣ (οξυγόνο)
• ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ
Στην συνέχεια παρουσιάζω σύντομα την λειτουργία του κάθε παράγοντα, ώστε να γίνει κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο επεμβαίνει στην πυρκαγιά.
2.1 Ατμοσφαιρικός ΑέραςΤο οξυγόνο που υπάρχει παντού με εξαίρεση τους κλειστούς αεροστεγής χώρους είναι το περισσότερο διαδεδομένο στοιχείο της φύσης και αποτελεί υπό την μορφή διαφόρων ενώσεων το 47% περίπου του βάρους του στερεού φλοιού της γης, 86% περίπου του βάρους του θαλάσσιου ύδατος και τα 8/9 του βάρους του ύδατος.
Το οξυγόνο στον ατμοσφαιρικό αέρα βρίσκεται σε ποσοστό 21% κατ' όγκο και σε 23% κατά βάρος, γεγονός που επιτρέπει την διατήρηση της πυρκαγιάς ακόμα και με ελάχιστα καύσιμα υλικά. Ο ατμοσφαιρικός αέρας εκτός από το οξυγόνο περιέχει περίπου 78% άζωτο και το υπόλοιπο 1% περίπου μοιράζονται το διοξείδιο του άνθρακα και διάφορα άλλα αέρια. Συνέπεια των παραπάνω είναι το γεγονός ότι εφόσον το οξυγόνο βρίσκεται ελεύθερο μόνο στον ατμοσφαιρικό αέρα σε κάθε αναφορά του όρου «αέρα» να εννοώ το οξυγόνο που περιέχεται σ' αυτόν. Σημαντικότατο είναι το γεγονός ότι η μείωση της περιεκτικότητας του οξυγόνου στον ατμοσφαιρικό αέρα σε ποσοστό κάτω από το 15% περίπου δεν συντηρεί την καύση και επομένως επέρχεται κατάσβεση της πυρκαγιάς.
2.2 Καύσιμη Ύλη
Η καύσιμη ύλη χωρίζεται σε τρεις βασικές κατηγορίες:
• ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΥΣΙΜΑ
• ΥΓΡΑ ΚΑΥΣΙΜΑ
• ΑΕΡΙΑ ΚΑΥΣΙΜΑ
Ως στερεά καύσιμα ορίζουμε τα στερεά υλικά όπως ξύλα, υφάσματα, χόρτα, βαμβάκι, νήματα, άνθρακες, ελαστικά, πλαστικά κ.α.
Ως υγρά καύσιμα ορίζουμε υγρά όπως πετρέλαιο, βενζίνη, νέφτι, οινόπνευμα, έλαια, παραφίνη κ.α.
Ως αέρια καύσιμα ορίζουμε τα αέρια όπως υδρογόνο, ασετιλίνη, φωταέριο, υγραέριο, προπάνιο, βουτάνιο, αιθάνιο, μονοξείδιο του άνθρακα (CO) κ.α.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σας τονίσω ότι τα στερεά και τα υγρά καύσιμα δεν καίγονται στην μάζα τους αλλά στην ελεύθερη επιφάνεια τους σε αντίθεση με τα αέρια καύσιμα που καίγονται εξ' ολοκλήρου στην μάζα τους. Αυτό συμβαίνει διότι μόνον στην ελεύθερη επιφάνεια των στερεών και των υγρών καυσίμων συνυπάρχουν οι παράγοντες που προανέφερα δηλαδή αέρας, καύσιμη ύλη και θερμότητα.
2.3 Θερμότητα
Με τον όρο θερμότητα στην καθημερινότητα μας εννοούμε το αίτιο που προκαλεί το αίσθημα του ψυχρού ή του θερμού αντίστοιχα, π.χ. όταν κάθομαι μπροστά σ' ένα τζάκι αισθάνομαι την θερμότητα που παράγεται από την πυρκαγιά των ξύλων ενώ όταν εισέλθω μέσα σε ένα μεγάλο ψυγείο ενός κρεοπωλείου αμέσως αισθάνομαι το ψύχος μέσα σ' αυτό.
Επιστημονικά από την φυσική επιστήμη γνωρίζουμε ότι η ενέργεια που περικλείει ένα σώμα ονομάζεται ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ του σώματος. Η εσωτερική ενέργεια είναι το άθροισμα της ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ και της ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ των δομικών στοιχείων (μορίων) του σώματος. Η κινητική ενέργεια του σώματος ονομάζεται επίσης και ΘΕΡΜΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ. Όταν δύο σώματα έχουν διαφορετική θερμοκρασία και έρχονται σε επαφή μεταξύ τους τότε έχω μεταφορά ενέργειας από το θερμότερο προς το ψυχρότερο σώμα. Η μεταφερόμενη αυτή ενέργεια ονομάζεται επιστημονικά ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ.
Η διαφορά μεταξύ θερμότητας και θερμοκρασίας εντοπίζεται στο ότι η θερμότητα είναι η μεταφερόμενη ενέργεια από το θερμότερο σώμα προς το ψυχρότερο, ενώ η θερμοκρασία είναι μέγεθος που χαρακτηρίζει την θερμική κατάσταση των σωμάτων. Η θερμότητα διαδίδεται, είτε από το ένα σώμα στο άλλο, είτε από έναν χώρο στον άλλο, είτε αποβάλλεται στον ελεύθερο χώρο με συνέπειες και αποτελέσματα πολλές φορές δυσάρεστα. Υπάρχουν τρεις τρόποι διάδοσης της θερμότητας:
• Με αγωγή
• Με μεταφορά και
• Με ακτινοβολία.
Διάδοση με αγωγή, γίνεται κυρίως από σώμα σε σώμα και λαμβάνει χώρα κυρίως στα στερεά καύσιμα, ενώ παρατηρείται σε μικρότερο ποσοστό στα υγρά και στα αέρια καύσιμα. Διάδοση με ακτινοβολία γίνεται κυρίως από χώρο σε χώρο ή ακόμα και από κτίσμα σε κτίσμα. Πολλές φορές μπορεί να γίνει και μέσω του κενού.
Τέλος η μεταφορά της θερμότητας παρατηρείται κυρίως σε μεταλλικά αντικείμενα που έρχονται σε επαφή μ' αυτή, κάτι που είναι καταστρεπτικό για καταστάσεις ισορροπίας ή στατικότητας (π.χ. μεταλλικός σκελετός ενός κτιρίου - δίδυμοι πύργοι στης Η.Π.Α.)
2.4 Το Τετράεδρο της Πυρκαγιάς
Επιπλέον όλοι γνωρίζουμε ότι οι πυρκαγιές αρχίζουν από μια μικρή εστία πυρός και στην συνέχεια με τις κατάλληλες συνθήκες μεγαλώνουν και δυσκολεύουν ως προς την διαχείριση τους και φυσικά ως προς την κατάσβεση τους. Η παραπάνω απαραίτητη συνθήκη ταυτόχρονης συνύπαρξης των παραγόντων: καύσιμη ύλη, οξυγόνο και θερμότητα δεν λαμβάνει υπόψη της τις αλυσωτές (αλυσιδωτές) αντιδράσεις καύσης, γεγονός που καθιστά απαραίτητο τον επαναπροσδιορισμό των συνθετικών στοιχείων της πυρκαγιάς.
Έτσι το λεγόμενο «Τρίγωνο της Πυρκαγιάς» αλλάζει μορφή, εξελίσσεται και αλλάζει σε «ΤΕΤΡΑΕΔΡΟ»
Η παραπάνω αυτή θεώρηση βασίζεται σε επιστημονικές έρευνες που απέδειξαν ότι υπάρχει ένα τέταρτο συνθετικό στοιχείο πυρκαγιάς που δεν είναι άλλο από τις ελεύθερες ρίζες, οι οποίες δρουν με το οξυγόνο και τα άλλα αέρια της καιγόμενης ύλης κατά εξελισσόμενο τρόπο ως αλυσωτή αντίδραση που μπορεί να ευνοηθεί από διάφορους παράγοντες.
Επιπλέον όλοι γνωρίζουμε ότι οι πυρκαγιές αρχίζουν από μια μικρή εστία πυρός και στην συνέχεια με τις κατάλληλες συνθήκες μεγαλώνουν και δυσκολεύουν ως προς την διαχείριση τους και φυσικά ως προς την κατάσβεση τους. Η παραπάνω απαραίτητη συνθήκη ταυτόχρονης συνύπαρξης των παραγόντων: καύσιμη ύλη, οξυγόνο και θερμότητα δεν λαμβάνει υπόψη της τις αλυσωτές (αλυσιδωτές) αντιδράσεις καύσης, γεγονός που καθιστά απαραίτητο τον επαναπροσδιορισμό των συνθετικών στοιχείων της πυρκαγιάς.
Έτσι το λεγόμενο «Τρίγωνο της Πυρκαγιάς» αλλάζει μορφή, εξελίσσεται και αλλάζει σε «ΤΕΤΡΑΕΔΡΟ»
Η παραπάνω αυτή θεώρηση βασίζεται σε επιστημονικές έρευνες που απέδειξαν ότι υπάρχει ένα τέταρτο συνθετικό στοιχείο πυρκαγιάς που δεν είναι άλλο από τις ελεύθερες ρίζες, οι οποίες δρουν με το οξυγόνο και τα άλλα αέρια της καιγόμενης ύλης κατά εξελισσόμενο τρόπο ως αλυσωτή αντίδραση που μπορεί να ευνοηθεί από διάφορους παράγοντες.
3. Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΓΕΝΕΣΗΣ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ
3.1 Θερμοκρασία ανάφλεξης
Είναι γεγονός ότι τα σώματα για να καούν στον αέρα ή σε οποιοδήποτε άλλο αέριο συντηρεί την καύση πρέπει προηγουμένως να θερμανθούν. Η παροχή της θερμότητας πρέπει να είναι τόση ώστε το σώμα να φτάσει σε ορισμένη θερμοκρασία για να αναφλέγει. Την θερμοκρασία αυτή την ονομάζουμε θερμοκρασία ανάφλεξης.
Φυσικά κάθε σώμα έχει την δική του θερμοκρασία ανάφλεξης και μάλιστα έχουν παρατηρηθεί και διάφορες αποκλίσεις στις τιμές ανάλογα με τις επεξεργασίες στις οποίες έχει υποβληθεί το σώμα. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι πολλές φορές έχουμε διαφορετική θερμοκρασία ανάφλεξης όταν τα ίδια υλικά παρουσιάζουν απόκλιση στο μέγεθος τους. Έτσι διαφορετική θερμοκρασία ανάφλεξης έχουμε για το ξύλο (π.χ. πεύκο) όταν αυτό βρίσκεται στην πυρκαγιά με την μορφή κορμού και άλλη όταν βρίσκεται με την μορφή πριονιδιού.
3.2 Θερμοκρασία καύσηςΜερικές φορές δεν είναι αρκετή η άνοδος της θερμοκρασίας μέχρι την θερμοκρασία ανάφλεξης του σώματος, αλλά χρειάζεται παραμονή της πηγής θερμότητας μέχρι την δημιουργία κατάλληλων συνθηκών ώστε να συνεχιστεί η ανάφλεξη και η πυρκαγιά μετά την απομάκρυνση της θερμότητας από το σώμα. Η θερμοκρασία αυτή ονομάζεται θερμοκρασία καύσης και είναι ανώτερη κατά λίγες μονάδες από εκείνη της ανάφλεξης.
Έτσι συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι θερμοκρασία ανάφλεξης είναι αυτή στην οποία πρέπει να φτάσει ένα σώμα για να αναφλέγει, ενώ θερμοκρασία καύσης είναι εκείνη η θερμοκρασία στην οποία ένα σώμα παράγει αρκετούς ατμούς, ώστε η πυρκαγιά να συνεχιστεί και μετά την απομάκρυνση της πηγής της θερμότητας π.χ. αν σε ένα ξύλο που θέλουμε να κάψουμε πλησιάσουμε ένα σπίρτο αναμμένο και μεταδώσουμε την θερμότητα που παράγεται από την φλόγα του σπίρτου, θα παρατηρήσουμε ότι το ξύλο θα μαυρίσει και θα αναφλέγει. Εάν απομακρύνομαι την φλόγα από τον κορμό η πυρκαγιά θα σβήσει. Αυτή ακριβώς είναι η θερμοκρασία ανάφλεξης του ξύλου. Εάν συνεχίσουμε να δίδουμε θερμότητα τότε θα διαπιστώσουμε ότι εάν αργότερα απομακρύνομαι την πηγή της θερμότητας από το ξύλο η πυρκαγιά θα συνεχίσει να καίει. Αυτή ακριβώς είναι η θερμοκρασία καύσης του υλικού - σώματος.
3.3Παραγωγή ατμών του καιγόμενου υλικού
Στην παρ. 2.3 «Θερμότητα» περιέγραψα εν συντομία πως εκφράζεται η θερμική ισορροπία που μπορεί να έχει ένα σώμα.
Είναι επίσης γνωστό ότι πρακτικά η Εσωτερική Ενέργεια του σώματος εκφράζεται μέσω της θερμοκρασίας του. Έτσι αύξηση της Εσωτερικής Ενέργειας του σώματος συνεπάγεται και αύξηση της θερμοκρασίας του, δηλαδή μεγαλύτερη ταλάντωση των μορίων του, λόγω αύξησης της κινητικής τους ενέργειας. Η αύξηση αυτή της θερμοκρασίας του σώματος συνεπάγεται και ατμοποίηση μέρους του σώματος με την μορφή «ατμών». Οι «ατμοί» αυτοί ενώνονται με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας (ατμοσφαιρικός αέρας) και παρουσία της θερμότητας έχουμε την ανάφλεξη του σώματος.
Στην παρ. 2.3 «Θερμότητα» περιέγραψα εν συντομία πως εκφράζεται η θερμική ισορροπία που μπορεί να έχει ένα σώμα.
Είναι επίσης γνωστό ότι πρακτικά η Εσωτερική Ενέργεια του σώματος εκφράζεται μέσω της θερμοκρασίας του. Έτσι αύξηση της Εσωτερικής Ενέργειας του σώματος συνεπάγεται και αύξηση της θερμοκρασίας του, δηλαδή μεγαλύτερη ταλάντωση των μορίων του, λόγω αύξησης της κινητικής τους ενέργειας. Η αύξηση αυτή της θερμοκρασίας του σώματος συνεπάγεται και ατμοποίηση μέρους του σώματος με την μορφή «ατμών». Οι «ατμοί» αυτοί ενώνονται με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας (ατμοσφαιρικός αέρας) και παρουσία της θερμότητας έχουμε την ανάφλεξη του σώματος.
4. Η ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ
Η βασική κατηγοριοποίηση των πυρκαγιών, που μας αφορά στην παρούσα εκπαίδευση, έχει να κάνει με κριτήριο την φυσική κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα καιγόμενα υλικά. Έτσι σύμφωνα με την φυσική κατάταξη των σωμάτων οι πυρκαγιές χωρίζονται σε:
• Πυρκαγιές στερεών καυσίμων
• Πυρκαγιές υγρών καυσίμων
• Πυρκαγιές αερίων καυσίμων
Επιπλέον κατηγοριοποιούνται ξεχωριστά οι ειδικές πυρκαγιές, με κριτήριο διαχωρισμού τους την συμπεριφορά των καιγόμενων υλικών, π.χ. χημικές πυρκαγιές.
Η παραπάνω κατηγοριοποίηση σύμφωνα και με τα διεθνή πρότυπα αποτυπώνεται με την μορφή κατηγοριών μέσω συμβόλων όπως φαίνεται παρακάτω:
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ «Α»
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ «Β»
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ «C»
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ «D»
Πυρκαγιές που προέρχονται από ΣΤΕΡΕΑ ΥΛΙΚΑ οργανικής κυρίως σύνθεσης π.χ. ξύλο, χαρτί, άχυρο, ελαστικά, υφάσματα, κλπ. A
Πυρκαγιές που προέρχονται από ΥΓΡΑ ΚΑΥΣΙΜΑ ή ΥΓΡΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΣΤΕΡΕΑ π.χ. οινόπνευμα, βενζίνη, πετρέλαιο, έλαια, λίπη, παραφίνες, κλπ. B
Πυρκαγιές που προέρχονται από ΑΕΡΙΑ ΚΑΥΣΙΜΑ π.χ. προπάνιο, βουτάνιο, μεθάνιο, φυσικό αέριο, κλπ. C
Πυρκαγιές που προέρχονται από ΧΗΜΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΑ π.χ. μαγνήσιο, τιτάνιο, ζιρκόνιο, νάτριο, κάλιο, κλπ. D
5. ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΚΑ ΤΑΣΒΕΣΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ
5.1 Τρόποι Κατάσβεσης Πυρκαγιών
Παραπάνω αναφέρθηκε περιληπτικά ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται μία πυρκαγιά και οι προϋποθέσεις που πρέπει να υπάρχουν, ώστε αυτή να διατηρείται και να εξαπλώνεται. Τονίστηκε επίσης το ότι για την έναρξη μιας πυρκαγιάς απαιτείται η ταυτόχρονη ύπαρξη και των τριών παραγόντων δηλαδή της Καύσιμης ύλης, του Αέρα (οξυγόνου) και της Θερμότητας. Αυτό σημαίνει ότι εάν λείπει ένας εκ των τριών παραγόντων δεν μπορεί να ξεκινήσει η πυρκαγιά. Άρα συμπερασματικά μπορεί πολύ εύκολα να καταλάβει κανείς ότι η επιτυχία της κατάσβεσης μιας πυρκαγιάς θα επέλθει εάν με κάποιο τρόπο εξαλείψω έναν ή περισσότερους των παραγόντων αυτών. Άρα μπορώ να έχω:
• Αφαίρεση της καύσιμης ύλης ή / και
• Μείωση ποσοτήτων θερμότητας ή / και
• Απομόνωση του αέρα (οξυγόνου) ή / κα/
• Συνδυασμό όλων των παραπάνω περιπτώσεων ανάλογα της πυρκαγιάς, της κατάστασης που επικρατεί και των μέσων που χρησιμοποιούμε.
Εάν θα θέλαμε σχηματικά στο Τρίγωνο της Πυρκαγιάς να δώσουμε την εικόνα της επέμβασης για την κατάσβεση της τότε θα είχαμε:
5.1.1 Αφαίρεση της καύσιμης όλης
Εάν δεν υπάρχει καύσιμη ύλη τότε εύκολα καταλαβαίνουμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει και πυρκαγιά. Αλλά πως αφαιρώ την καύσιμη ύλη από μία πυρκαγιά; Παρακάτω παραθέτω πραγματικά παραδείγματα πυρκαγιών ώστε να γίνει κατανοητός ο τρόπος αφαίρεσης της καύσιμης ύλης:
• Υπάρχει πυρκαγιά μέσα σ' ένα δωμάτιο και καίγεται ένα τραπέζι. Εάν μεταφέρω όλα τα αντικείμενα που υπάρχουν μέσα στο δωμάτιο, έξω απ' αυτό, τότε θα καεί το τραπέζι και η πυρκαγιά θα σβήσει διότι δεν θα υπάρχει άλλη καύσιμη ύλη μέσα στο δωμάτιο.
• Εάν έχω πυρκαγιά σε υγρά καύσιμα που οφείλεται σε διαρροή, εάν με κάποιο τρόπο σταματήσω την διαρροή, η πυρκαγιά θα κάψει όλη την ποσότητα του υγρού καυσίμου που έχει διαρρεύσει και μετά η πυρκαγιά θα σβήσει διότι δεν υπάρχει άλλο υγρό καύσιμο για να καεί.
• Σε πυρκαγιές αερίων καυσίμων π.χ. σε μία φιάλη υγραερίου όπου η πυρκαγιά έχει ξεσπάσει στο στόμιο σύνδεσης της με την συσκευή καύσης (π.χ. συσκευή με μάτια μαγειρικής) αρκεί να κλείσω την παροχή του αερίου από την στρόφιγγα της φιάλης και η πυρκαγιά θα σβήσει αμέσως.
• Σε δασικές πυρκαγιές πολλές φορές αναγκαζόμαστε να διανοίξουμε μια αντιπυρική ζώνη γύρω από την πυρκαγιά έτσι ώστε με την αφαίρεση της βλάστησης όταν η πυρκαγιά φτάσει στο σημείο της ζώνης να μην συναντήσει άλλη καύσιμη ύλη και να σβήσει.
5.1.2 Μείωση της θερμότητας
Μείωση της θερμότητας σημαίνει ταυτόχρονα και μείωση της θερμοκρασίας των καιγόμενων υλικών, κάτω από την θερμοκρασία ανάφλεξης τους γεγονός που επιφέρει την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Η μείωση της θερμοκρασίας επιτυγχάνεται με την ψύξη των καιγόμενων υλικών και ταυτόχρονα την επαφή των υλικών αυτών με άλλα υλικά πολύ χαμηλότερης θερμοκρασίας, οπότε σιγά - σιγά έχουμε μείωση της θερμοκρασίας όλων των υλικών και έτσι αρχίζει να εκλείπει ο παράγοντας της θερμότητας (περιορίζεται ή πολλές φορές σταματά η μεταφορά θερμικής ενέργειας από το θερμότερο προς το ψυχρότερο σώμα, αφού όλα τα σώματα κατά την κατάσβεση διαβρέχονται, δηλαδή γίνονται ψυχρότερα απ' ότι ήταν). Το αντιπροσωπευτικότερο υλικό με το οποίο πετυχαίνουμε καλύτερα την ψύξη των καιγόμενων υλικών είναι το νερό, για το οποίο θα αναφερθώ εκτενέστερα παρακάτω.
5.1.3 Απομόνωση του αέρα (οξυγόνου)
Το οξυγόνο ως απαραίτητο συστατικό για την εκδήλωση και διατήρηση της πυρκαγιάς προσλαμβάνεται πολύ εύκολα από τον ατμοσφαιρικό αέρα. Άρα, εάν με οποιονδήποτε τρόπο επιτύχουμε την διακοπή της επαφής του καιγόμενου υλικού με τον ατμοσφαιρικό αέρα τότε επιτυγχάνουμε δια της απομονώσεως του οξυγόνου την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Η απομόνωση επιτυγχάνεται με την επικάλυψη της ελεύθερης επιφάνειας του καιγόμενου υλικού με διάφορα υλικά όπως: χώμα διάφορα σκεπάσματα όπως τα μάλλινα κλινοσκεπάσματα, αντιπυρικές κουβέρτες, αφρό, κλπ.
5.1.4 Συνδυασμός όλων των παραπάνω περιπτώσεων
Όπως προανέφερα είναι δυνατόν, μάλιστα η σύγχρονη πυροσβεστική τέχνη έτσι επιβάλλει, να χρησιμοποιηθεί συνδυασμός των παραπάνω ενεργειών με σκοπό την γρηγορότερη και ασφαλέστερη κατάσβεση της πυρκαγιάς. Έτσι μπορώ να έχω π.χ. κατάσβεση με συνδυασμό ψύξης και απομόνωσης του οξυγόνου ή αποκοπής της φλόγας ή μεταφορά καύσιμης ύλης και ταυτόχρονα μέσω διαβροχής να έχω μείωση της θερμοκρασίας της υποψήφιας καύσιμης ύλης κ.ο.κ.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα υλικού που ενεργεί με δύο τρόπους στην κατάσβεση των πυρκαγιών είναι ο αφρός ο οποίος λόγω της σύστασης και του τρόπου εκτόξευσης του ενεργεί μειώνοντας την θερμοκρασία του καιγόμενου υλικού (ο αφρός συνήθως αποτελείται από 97% νερό και από 3% αφρογόνο υλικό που με κατάλληλες συνθήκες και διεργασίες παράγεται εντός των πυροσβεστικών εγκαταστάσεων) και δια της εξάπλωσης του πάνω στην ελεύθερη επιφάνεια των καιγόμενων υλικών αποστερεί τον αέρα και κατ' επέκταση το οξυγόνο με αποτέλεσμα η πυρκαγιά να σβήνει.
5.2 Μέσα Κατάσβεσης Πυρκαγιών
Τα μέσα κατάσβεσης πυρκαγιών χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες:
• ΦΟΡΗΤΑ ΜΕΣΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ και
• ΜΟΝΙΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ
Επειδή τα μόνιμα συστήματα κατάσβεσης περιέχονται σε ξεχωριστό αντικείμενο εκπαίδευσης λόγω των ιδιαιτεροτήτων τους τόσο ως προς το θεωρητικό μέρος, όσο και ως προς την πρακτική τους, στο παρόν εγχειρίδιο δεν θα αναφερθούμε σ' αυτά. Κρίνω όμως σκόπιμο να παραθέσω στην συνέχεια ένα διάγραμμα ώστε να γίνει κατανοητή η διάκριση των μέσων.
5.3Κατασβεστικά Υλικά
Τα διάφορα μέσα που χρησιμοποιούμε κάθε φορά για την κατάσβεση μιας πυρκαγιάς, χρησιμοποιούν ανάλογα του τύπου και του μεγέθους τους, διάφορα κατασβεστικά υλικά όπως φαίνονται και παρακάτω:
Τα μέσα κατάσβεσης πυρκαγιών χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες:
• ΦΟΡΗΤΑ ΜΕΣΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ και
• ΜΟΝΙΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑΣΒΕΣΗΣ
Επειδή τα μόνιμα συστήματα κατάσβεσης περιέχονται σε ξεχωριστό αντικείμενο εκπαίδευσης λόγω των ιδιαιτεροτήτων τους τόσο ως προς το θεωρητικό μέρος, όσο και ως προς την πρακτική τους, στο παρόν εγχειρίδιο δεν θα αναφερθούμε σ' αυτά. Κρίνω όμως σκόπιμο να παραθέσω στην συνέχεια ένα διάγραμμα ώστε να γίνει κατανοητή η διάκριση των μέσων.
5.3Κατασβεστικά Υλικά
Τα διάφορα μέσα που χρησιμοποιούμε κάθε φορά για την κατάσβεση μιας πυρκαγιάς, χρησιμοποιούν ανάλογα του τύπου και του μεγέθους τους, διάφορα κατασβεστικά υλικά όπως φαίνονται και παρακάτω:
5.3.1 Το νερό ως κατασβεστικό υλικό
Το νερό αποτελεί ίσως το σπουδαιότερο κατασβεστικό υλικό. Σε πολλές περιπτώσεις είναι αναντικατάστατο μέσω πυρόσβεσης, επειδή φέρει συγκριτικά με άλλα κατασβεστικά υλικά πάρα πολύ καλά αποτελέσματα. Βρίσκεται σχετικά εύκολα, υπάρχει άφθονο στη φύση και η απόκτηση του τις περισσότερες φορές γίνεται χωρίς δαπάνη ή με πολύ μικρή δαπάνη. Η φυσική σύσταση του το κάνει πολύ εύχρηστο, επειδή επιτρέπει την διοχέτευση του σε σωλήνες, την μεταφορά του σε οποιοδήποτε σημείο και την εκτόξευση του σε μακρινές αποστάσεις με πίεση.
Η κατασβεστική ικανότητα του νερού οφείλεται στην πολύ υψηλή θερμοχωρητικότητά του, δηλαδή στην ιδιότητα που έχει να απορροφά μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας την οποία αφαιρεί από τα καιγόμενα σώματα. Εκτός της παραπάνω ιδιότητας του, το νερό μπορεί να απομονώσει την πυρκαγιά από τον ατμοσφαιρικό αέρα, όταν κατά την χρήση του εκτοξεύεται με την μορφή νέφους ή όπως καλύτερα λέμε στην πυροσβεστική ορολογία με την «βολή ομίχλη».
Το νερό αποτελεί ίσως το σπουδαιότερο κατασβεστικό υλικό. Σε πολλές περιπτώσεις είναι αναντικατάστατο μέσω πυρόσβεσης, επειδή φέρει συγκριτικά με άλλα κατασβεστικά υλικά πάρα πολύ καλά αποτελέσματα. Βρίσκεται σχετικά εύκολα, υπάρχει άφθονο στη φύση και η απόκτηση του τις περισσότερες φορές γίνεται χωρίς δαπάνη ή με πολύ μικρή δαπάνη. Η φυσική σύσταση του το κάνει πολύ εύχρηστο, επειδή επιτρέπει την διοχέτευση του σε σωλήνες, την μεταφορά του σε οποιοδήποτε σημείο και την εκτόξευση του σε μακρινές αποστάσεις με πίεση.Η κατασβεστική ικανότητα του νερού οφείλεται στην πολύ υψηλή θερμοχωρητικότητά του, δηλαδή στην ιδιότητα που έχει να απορροφά μεγάλα ποσά θερμικής ενέργειας την οποία αφαιρεί από τα καιγόμενα σώματα. Εκτός της παραπάνω ιδιότητας του, το νερό μπορεί να απομονώσει την πυρκαγιά από τον ατμοσφαιρικό αέρα, όταν κατά την χρήση του εκτοξεύεται με την μορφή νέφους ή όπως καλύτερα λέμε στην πυροσβεστική ορολογία με την «βολή ομίχλη».
5.3.2 Ο αφρός ως κατασβεστικό υλικό
Ο αφρός χρησιμοποιείται, ιδιαίτερα για την κατάσβεση πυρκαγιών υγρών καυσίμων και χημικών προϊόντων, όταν κρίνεται ότι η χρησιμοποίηση του νερού με μορφή ομίχλης δεν έχει αποτέλεσμα. Δεν παραβλέπεται βέβαια η κατασβεστική ικανότητα του αφρού και σε ξηρές πυρκαγιές, όπως ξυλείας, βαμβακιού, κλπ. πλην όμως σ' αυτές τις περιπτώσεις απαιτούνται τεράστιες ποσότητες αφρού για να σκεπάσουν τα υλικά αυτά, γεγονός που πολλές φορές καθιστά την κατάσβεση της πυρκαγιάς αφενός ασύμφορη και αφετέρου αμφίβολης αποτελεσματικότητας, διότι μέσα στους σωρούς και ανάμεσα στα διάκενα που σχηματίζονται από τα τεμάχια των υλικών που καίγονται υπάρχει αέρας που διατηρεί τις εστίες πυρκαγιάς.
Η κατασβεστική ικανότητα του μηχανικού αφρού όμοια είναι διπλή. Έτσι μπορεί και δρα:
• Μονωτικά, διότι επικάθεται πάνω στις καιγόμενες επιφάνειες διακόπτοντας την επαφή τους με τον ατμοσφαιρικό αέρα και στερώντας από την πυρκαγιά το οξυγόνο
• Ψυκτικά, διότι τα τοιχώματα των φυσαλίδων αποτελούνται από νερό, το οποίο ψύχει τα καιγόμενα υλικά
• Μονωτικά, διότι επικάθεται πάνω στις καιγόμενες επιφάνειες διακόπτοντας την επαφή τους με τον ατμοσφαιρικό αέρα και στερώντας από την πυρκαγιά το οξυγόνο
• Ψυκτικά, διότι τα τοιχώματα των φυσαλίδων αποτελούνται από νερό, το οποίο ψύχει τα καιγόμενα υλικά
5.3.3 Η ξηρή σκόνη ως κατασβεστικό υλικό
Η ξηρή σκόνη, ως κατασβεστικό υλικό έχει ευρύτατη εφαρμογή και χρησιμοποιείται κυρίως μέσω των φορητών πυροσβεστήρων, των τροχήλατων πυροσβεστήρων και των μόνιμων συστημάτων τοπικής εφαρμογής. Η εκτόξευση της γίνεται με την βοήθεια αδρανούς αερίου, κυρίως αζώτου ή διοξειδίου του άνθρακα, το οποίο μπορεί να βρίσκεται είτε σε ξεχωριστό κύλινδρο είτε στον ίδιο. Εκτός από τους πυροσβεστήρες και τις μόνιμες εγκαταστάσεις εκτόξευσης κατασβεστικής σκόνης υπάρχουν και ειδικά οχήματα εκτόξευσης ξηρής σκόνης.
Η κατασβεστική ικανότητα της ξηρής σκόνης είναι πολλαπλή και επιδρά στην πυρκαγιά:
• Μηχανικά, διότι λόγω της ορμής με την οποία εκτοξεύεται παρασύρει τις φλόγες και τις αποκόπτει. Έτσι τα αέρια που αναδύονται στην συνέχεια δεν βρίσκουν κατάλληλη θερμοκρασία και δεν αναφλέγονται
• Μονωτικά:
- διότι διώχνει τον ατμοσφαιρικό αέρα και αποστερεί την πυρκαγιά από την παροχή οξυγόνου
- διότι σχηματίζει κρούστα πάνω στην καιγόμενη επιφάνεια η οποία αφενός απομονώνει την επιφάνεια της πυρκαγιάς από τον ατμοσφαιρικό αέρα, αφετέρου εμποδίζει την παραγωγή ατμών
Αντιδρώντας αρνητικά στο φαινόμενο της καύσης διότι έχει την ικανότητα
απορρόφησης των ενεργών στοιχείων δράσης των φλογών και επιβραδύνει την καύση μέχρι και της τελικής κατάσβεσης της πυρκαγιάς. Δηλαδή μπορεί να θεωρηθεί ότι λειτουργεί ως αρνητικός καταλύτης στο φαινόμενο της καύσης
Μερικές ενδείξεις κατάσβεσης πυρκαγιών με ξηρή σκόνη είναι:
• Γενικά η ξηρή σκόνη είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού, με λίγες εξαιρέσεις
• Σ€ πυρκαγ\ές υγρών καυσίμων έχει σχεδόν άριστα κατασβεστικά αποτελέσματα, ειδικά ότα αυτά έχουν χυθεί και στο έδαφος
• Ενδείκνυται για πυρκαγιές αυτοκινήτων, αεροσκαφών, μηχανοστασίων, κλπ
• Σε πυρκαγιές στερεών καυσίμων όταν αυτά καίγονται στην ελεύθερη επιφάνεια τους·
Μερικά μειονεκτήματα χρήσης της ξηρής σκόνης είναι:
• Μετά την χρησιμοποίηση της αφήνει υπολείμματα
• Πρέπει να διατηρείται σε ξηρό μέρος διότι επηρεάζεται πολύ εύκολα από την υγρασία
• Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μεγάλη απόσταση, (μέσω βεληνεκές 2-5 μέτρα) λόγω της παράσυρσής της από τον άνεμο ή / και από τα ανοδικά ρεύματα της πυρκαγιάς
• Γενικά η ξηρή σκόνη είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού, με λίγες εξαιρέσεις
• Σ€ πυρκαγ\ές υγρών καυσίμων έχει σχεδόν άριστα κατασβεστικά αποτελέσματα, ειδικά ότα αυτά έχουν χυθεί και στο έδαφος
• Ενδείκνυται για πυρκαγιές αυτοκινήτων, αεροσκαφών, μηχανοστασίων, κλπ
• Σε πυρκαγιές στερεών καυσίμων όταν αυτά καίγονται στην ελεύθερη επιφάνεια τους·
Μερικά μειονεκτήματα χρήσης της ξηρής σκόνης είναι:
• Μετά την χρησιμοποίηση της αφήνει υπολείμματα
• Πρέπει να διατηρείται σε ξηρό μέρος διότι επηρεάζεται πολύ εύκολα από την υγρασία
• Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μεγάλη απόσταση, (μέσω βεληνεκές 2-5 μέτρα) λόγω της παράσυρσής της από τον άνεμο ή / και από τα ανοδικά ρεύματα της πυρκαγιάς
5.3.4 Το διοξείδιο του άνθρακα ως κατασβεστικό υλικό
Το διοξείδιο του άνθρακα είναι αποτελεσματικό για την κατάσβεση των πυρκαγιών των περισσοτέρων καυσίμων υλικών, εκτός από τις πυρκαγιές μερικών ενεργών μετάλλων και υλικών, που κατά την καύση τους αποδίδουν οξυγόνο (π.χ. νιτρική κυτταρίνη). Οποιαδήποτε άλλη αδυναμία χρήσης του, που παρουσιάζεται στην πράξη, είναι σχετική με τη μέθοδο χρησιμοποίησης του και με την επικινδυνότητα που παρουσιάζει.
Ορισμένες από τις ιδιότητες που το κάνουν ένα πολύ καλό κατασβεστικό υλικό είναι:
• Δεν είναι καύσιμο και δεν συντελεί στην καύση.
• Δεν αντιδρά με τα περισσότερα από τα καύσιμα υλικά.
• Δίνει μόνο του την πίεση για την εκτόξευση του.
• Είναι αέριο, απλώνεται και καλύπτει μεγάλη έκταση της καιγόμενης επιφάνειας.
• Δεν είναι καλός αγωγός του ηλεκτρισμού σ' όποια μορφή και αν βρίσκεται.
• Μετά από κάθε χρήση δεν απαιτείται καθαρισμός των επιφανειών, γιατί δεν αφήνει υπολείμματα.
Το διοξείδιο του άνθρακα ενεργεί κατασβεστικά με τριπλή ιδιότητα:
• Μηχανικά, διότι λόγω της ορμής με την οποία εκτοξεύεται παρασύρει τις φλόγες και τις αποκόπτει. Έτσι τα αέρια που αναδύονται στην συνέχεια δεν βρίσκουν κατάλληλη θερμοκρασία και δεν αναφλέγονται.
• Ψυκτικά, διότι εκτοξεύεται σε πολύ χαμηλή θερμοκρασία (μπορεί να φτάσει και τους -78° C) λόγω του τρόπου αποθήκευσης του, οπότε πετυχαίνει αφαίρεση σημαντικών ποσοτήτων θερμότητας με ταυτόχρονο ακαριαίο υποβιβασμό της θερμοκρασίας των καιγόμενων αντικειμένων και
• Μονωτικά, διότι λόγω της ορμής με την οποία εκτοξεύεται παρασύρει τον ατμοσφαιρικό αέρα από την εστία και ως βαρύτερο από τον ατμοσφαιρικό αέρα επικάθεται και απομονώνει την εστία
